Jamę ustną zasiedla ponad 1000 gatunków mikrooganizmów, tworząc tzw. mikrobiom. Jego składowe – bakterie, wirusy, pierwotniaki i grzyby kolonizują wszystkie elementy jamy ustnej, w tym błonę śluzową, jezyk, dziąsła i zęby. Mikroorganizmy komensalne i patogenne wpływają na siebie nawzajem i pozostają, w przypadku stanu zdrowia, w dynamicznej równowadze (homeostaza). Jeśli z jakiegoś powodu (wewnętrznego bądź zewnętrznego) zostanie ona zaburzona, dochodzi do nadmiernego namnażania niektórych gatunków i/lub zasiedlania jamy ustnej przez nowe mikroorganizmy, pochodzące z zewnątrz. Może to prowadzić do rozwoju zmian chorobowych, których lokalizacja, w świetle coraz liczniejszych badań, nie ogranicza się tylko jamy ustnej, ale potencjalnie dotyczy także odległych narządów.
Biofilm bakteryjny
Najliczniejszym elementem mikroflory jamy ustnej są bakterie. Dzięki zdolności do przylegania do siebie, tworzą one skomplikowaną strukturę zwaną biofilmem (płytką bakteryjną). Już w klika minut po umyciu zębów, ich powierzchnia pokrywa się błonką powstającą ze składników śliny. Do niej przyczepiają się niektóre gatunki bakterii kolonizujących jamę ustną. Tak zaczyna budować się płytka bakteryjna. Jest ona wysoce zorganizowaną strukturą, która ułatwia bakteriom przeżycie i rozmnażanie. Dzięki temu jej grubość wzrasta z czasem. W przypadku braku codziennego oczyszczania zębów, już po 2-3 dniach w płytce bakteryjnej zaczynają wytrącać się substancje mineralne ze śliny. Po ok. 2 tygodniach ulega ona całkowitej mineralizacji tworząc kamień nazębny. Dzięki chropowatej strukturze stwarza on doskonale warunki do dalszej akumulacji miękkiego biofilmu i proces patologiczny pogłębia się.
Próchnica
Płytka bakteryjna zawiera w swoim składzie bakterie próchnicotwórcze, które wywierają destrukcyjny wpływ na tkanki twarde zębów. W procesie metabolizmu produkują one kwasy, które prowadzą do demineralizacji (utraty substancji mineralnych) powierzchownych warstw szkliwa, które manifestują się jako białe plamy na zębach. W rzeczywistości jest to pierwsze, przedubytkowe stadium próchnicy. Jeśli na tym etapie nie podejmiemy żadnych działań, dojdzie do niszczenia głębszych warstw zęba i powstania ubytku.
W zapobieganiu powstawaniu i kumulacji płytki nazębnej i związanych z jej istnieniem konsekwencji, kluczowe jest regularne mycie zębów przy pomocy szczoteczek i past, nici dentystycznych, a niekiedy dodatkowych akcesoriów zaleconych przez dentystów lub higienistki stomatologiczne.
Zapalenie dziąseł i choroby przyzębia (paradontoza)
Podczas gdy obecność biofilmu naddziąsłowego (głownie paciorkowce Gram-dodatnie, m.in. Streptococcus mutans), wiąże się z powstawaniem próchnicy zębów, biofilm poddziąsłowy (głownie bakterie Gram-ujemne) jest odpowiedzialny za rozwój chorób przyzębia czyli tkanek otaczających i utrzymujących zęby.
Już po kilku dniach budowania się płytki nazębnej, można zaobserwować pierwsze objawy stanu zapalnego dziąseł. Stają się one opuchnięte i łatwo krwawią podczas szczotkowania i nitkowania zębów. Nie zawsze jest to zauważalne przez pacjentów, bo choroba może dotyczyć tylko niektórych, nie domywanych nawykowo okolic zębów. Jeśli nie wprowadzi się zmian, u niektórych pacjentów może dojść do rozszerzenia się zapełnienia i powstania choroby przyzębia. W jej przebiegu dochodzi do m.in. powstawania kieszonek przyzębnych, zaniku kości wyrostka zębodołowego i zwiększania się ruchomości zębów, z ich utratą włącznie w najbardzej zaawansowanych stadiach choroby.
Wpływ stanu zapalnego w obrębie jamy ustnej na odległe narządy
Obecnie nie ma już wątpliwości, że toczący się przewlekle stan zapalny w przyzębiu nie tylko obniża jakość życia pacjentów z powodu bólu czy utraty zębów. Ma również wpływ na cały organizm, na co dowodów dostarcza wciąż rosnąca liczba badań. Wykazano, że pacjenci z paradontozą maja zwiększone ryzyko wystąpienia udaru, zawału, rozwinięcia miażdżycy naczyń obwodowych oraz cukrzycy. Ponadto znany jest związek pomiędzy stanem zapalnym przyzębia a m.in. chorobami neurodegeneracyjnymi (chorobą Alzheimera), nadciśnieniem tętniczym, porodem przedwczesnym, niską masą urodzeniową oraz chorobami płuc.